Giris
Yeni bir ülkeye göç ettiğinizde hayat bir anda “yüksek hedefler”den çok daha basit sorulara dönebiliyor:
“Kira ödeyebilecek miyiz?”
“Çocuğum okulda yalnız mı kalıyor?”
“Mesleğim, emeğim, kimliğim burada ne kadar değerli?”
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi bu soruları anlamak için güçlü ama esnek bir çerçeve sunuyor. Bu yazıda, bu teoriyi kısaca anlatacağım ve Türkiye’den göç eden aileler için her basamağın ne anlama geldiğini, günlük hayatta nasıl işe yarayabileceğini konuşacağız. Sonunda da konuyu inceleyen bilimsel makalelerin kaynakçasını bulacaksınız.
Küçük not: Güncel araştırmalar, ihtiyaçların her zaman piramitteki sırayla ilerlemediğini; göç, savaş, kriz gibi durumlarda ihtiyaçların birbirine karışabildiğini gösteriyor.
1. Fizyolojik İhtiyaçlar: “Önce nefes alacak bir alan”
Maslow’a göre en temel ihtiyaçlar; yemek, su, uyku, barınma, vücut ısısı ve sağlık gibi hayatta kalma ile ilgili olanlardir.
Göç eden bir Türk aile için bu basamak genelde şunlarla ilgilidir:
Düzenli ve ödenebilir barınma bulmak
Temel gıda, mümkünse kültürel olarak tanıdık yemeklere ulaşmak
Sağlık sistemine kayıt, aile hekiminin kim olduğu, acil durumda nereye gidileceğini bilmek
Vardiyalı veya ağır işlerde çalışan ebeveynlerde uyku ve dinlenme dengesini kurmak
Kendinize sorabileceğiniz sorular:
“Şu an en temel ihtiyaçlarımız (yemek, barınma, ısınma, uyku) ne kadar güvende?”
“Aileden biri, temel sağlık ihtiyacını ertelediği için zorlanıyor mu?”
Bu basamak, göç eden ailelerde çoğu zaman uzun süre ‘tamamlanmamış’ kalabiliyor. Örneğin sık taşınmak, kısa süreli kontratlar, düzensiz çalışma saatleri… Bu da üst basamaklara enerji bırakmıyor. Araştırmalar, özellikle barınma ve temel ihtiyaçlar güvenceye alındığında, ruh sağlığı ve genel iyilik hâlinin belirgin şekilde iyileştiğini gösteriyor.
2. Güvenlik ve Güvence: “Başımıza ne gelecek?
İkinci basamakta fiziksel ve duygusal güvenlik devreye girer:
Oturum/ikamet, vize, vatandaşlık süreçleri
Finansal güvenlik: Düzenli gelir, iş güvencesi
Güvenli mahalle, çocukların sokakta, okulda kendini nispeten güvende hissetmesi
Çalışma hayatında sömürü, kayıt dışılık, ayrımcılık riskinin azalması
Göç ve iltica süreçlerinde yapılan çalışmalar, güvenlik duygusu zedelenmiş kişilerin daha üst düzey hedeflere (eğitim, kariyer, kişisel gelişim) odaklanmakta zorlandığını gösteriyor.
Aile içinde neler yapılabilir?
Belirsizliği konuşmak: Çocuklarla “ne olacağını bilmeme” duygusunu yaşlarına uygun bir dille paylaşmak, yok saymaktan daha koruyucu olabilir.
Rutin oluşturmak: İkamet izni beklerken bile, evde küçük rutinler (haftalık aile filmi, birlikte yemek saati, Türkçe–yeni dil karışık sohbet zamanı) güvenlik hissini destekler.
Hakları öğrenmek: Göçmen danışma merkezleri, sendikalar, yerel belediye hizmetleri gibi kaynakları araştırmak, “yalnız değilim” duygusunu güçlendirir.
3. Sevgi ve Aidiyet: “Bu ülkede kime aitim?”
Üçüncü basamak, sevgi, aidiyet ve ilişkiler ile ilgilidir: aile, arkadaşlıklar, topluluklar, cemaatler, dernekler…
Göç eden Türk aileler için bu basamak özellikle zorlayıcı olabilir:
Geniş aile, komşuluk, mahalle kültürü geride kalır.
Yeni ülkede dil bariyeri, ırkçılık veya dışlanma, yalnızlık riskini artırır.
Kuşak çatışmaları büyür: Çocuklar yeni ülkeye daha hızlı uyum sağlarken, ebeveynler kendilerini “iki kültür arasında asılı” hissedebilir.
Araştırmalar, göçmen ve mülteci gençlerin iyi olma hâlinde sosyal destek ve aidiyet hissinin kritik bir rol oynadığını gosteriyor.
Neler yardımcı olabilir?
Çocuğun okulu: Öğretmenlerle iletişim, okul aile birliği, veli grupları
Türkçe ve iki dillilik: Evde Türkçe’yi tamamen bırakmak yerine, her iki dili besleyen ritüeller (hikâye okuma, atasözü paylaşma, dizi/film izleme)
Topluluklar: Türk dernekleri, hemşehri grupları, cami/cemevi/kiliseler, spor kulüpleri, sanat atölyeleri
Kritik nokta şu:
Sadece “bizimkilerle” görüşmek değil, aynı zamanda yeni ülke toplumuyla da köprüler kurmak, çocuğun gelecekteki aidiyet duygusu için çok önemli.
4. Saygı ve Değer Görme: “Ben kimim, ne işe yarıyorum?”
Dördüncü basamak, özsaygı ve başkalarından saygı görme ile ilgilidir:
Kendini yeterli, becerikli ve ‘işe yarar’ hissetmek
Emeğinin, mesleğinin, kimliğinin takdir edilmesi
Başarı ve becerilerin görülmesi
Göç bağlamında en çok yara alan yerlerden biri de burasıdır:
Türkiye’de öğretmen, doktor, mühendis, esnaf, akademisyenken; yeni ülkede dil ve denklik engelleri nedeniyle daha düşük vasıflı işlerde çalışmak
“Ben yıllarca okudum, emeğim ne oldu?” duygusu
Çocukların ebeveynlerini yeni ülkede “güçsüz” görmeye başlaması ve bunun ilişkileri germesi
Araştırmalar, temel ihtiyaçlar tam karşılanmasa bile, saygı görme ve değerli hissetmenin mutluluk ve yaşam doyumu için güçlü bir belirleyici olduğunu gosteriyor.
Aile içinde bu basamak nasıl desteklenebilir?
Evde herkesin katkısını görünür kılmak
“Sen olmasan bu evi toparlayamazdık.”
“Koşulsuz olarak bu aileye değer katıyorsun.”
Ebeveynin eski mesleğini çocukla konuşmak:
“Türkiye’de şunları yapıyordum, burada şu an farklı bir işteyim ama bilgi ve deneyimlerim hâlâ benimle.”
Küçük ama gerçekçi hedefler:
Dil kursunu bitirmek, ehliyet almak, ilk kez kendi başına resmi bir işlemi halletmek gibi başarıları kutlamak.
5. Kendini Gerçekleştirme: “Sadece hayatta kalmak değil, kendi hikâyemi yazmak”
Piramidin tepesinde kendini gerçekleştirme vardır: kişinin potansiyelini kullanması, anlamlı bulduğu yönde gelişmesi, kendine özgü hayatını kurmasi
Göç eden aileler için bu basamak bazen “fazla lüks” gibi gelebilir:
“Şu sıkıntılar varken kendimi geliştirmeyi düşünecek hâlim mi var?”
“Çocuklar büyüsün, her şey düzelsin, o zaman…”
Oysa araştırmalar, insanlar kriz dönemlerinde bile anlam, değer ve büyüme arayışını bırakmıyor; sadece biçim degistiriyor.
Göç bağlamında kendini gerçekleştirme neler olabilir?
Yeni bir meslek veya uzmanlık alanı geliştirmek
İki kültürü birleştiren yaratıcı işler (mutfak, sanat, müzik, içerik üretimi)
Göç deneyimini anlamlı bir şeye dönüştürmek: yeni gelenlere destek olmak, gönüllülük, mentorluk
Çocuklarla birlikte “biz nasıl bir aile olmak istiyoruz?” sorusuna cevap aramak
Maslow’un Genişletilmiş Modeli: Bilgi, Estetik ve Kendini Aşma
Maslow sonrasında modeli genişleterek üç basamak daha önerdi: bilişsel, estetik ve kendini aşma (self-transcendence) ihtiyaclari
Bilişsel ihtiyaçlar
Öğrenme, anlama, dünyayı ve kendini keşfetme arzusu.
Yeni dili öğrenmek
Yeni ülkenin tarihini, hukukunu, kültürünü anlamaya çalışmak
Çocuğun eğitim sürecine aktif katılmak
Estetik ihtiyaçlar
Güzellik, düzen, sanat, doğa ile temas.
Evinizde küçük bir “Türkiye köşesi”: fotoğraflar, kilim, nazar boncuğu, hatıralar
Müzik, resim, şiir, sinema ile hem Türkiye’yle bağ kurmak hem de yeni kültürü keşfetmek
Göç ve mültecilik bağlamında estetik düzenlemenin dahi iyi oluşu etkileyebileceğine dair yeni çalışmalar var.
Kendini aşma (self-transcendence)
Kişinin kendini aşan bir anlam bulması: başkalarına yardım, manevi/spiritüel yaşam, toplumsal katki
Türkiye’den göç eden birçok aile için bu basamak:
İnanç ve maneviyatla bağ kurmak
Zor deneyimi bir “anlam”a dönüştürmek: “Çocuklarımıza daha güvenli bir hayat bırakmak istedik.”
Başkalarına destek olmak (yeni gelen ailelere rehberlik, dayanışma grupları, sivil toplum çalışmaları)
Peki, Piramit Hep Böyle mi İşler? (Araştırmalar Ne Diyor?)
Maslow’un modeli çok etkili olsa da, daha sonra yapılan araştırmalar teorinin bazı yönlerini eleştirmiştir:
İhtiyaçlar her zaman katı bir sıra izlemez.
Bazı insanlar için saygı ve kimlik ihtiyacı, bazen güvenlikten bile önce gelebilir.
Kültürel farklar önemlidir.
Kolektivist kültürlerde (Türkiye gibi), aidiyet ve aile ilişkileri, bazı durumlarda bireysel başarıdan önce gelebilir.
Göç ve mültecilik araştırmaları, güvenlik ve aidiyetin çoğu zaman iç içe geçtiğini, insanların hem barınma hem de “insan yerine konma” beklentisini aynı anda taşıdığını vurgular.
Bu yüzden, piramidi katı bir merdiven değil, ihtiyaçların zaman zaman öne çıkıp zaman zaman geri çekildiği dinamik bir harita gibi düşünebilirsiniz.
Kendinize Sorabileceğiniz Küçük Bir Check-List
Ailenizle birlikte şu soruları zaman zaman konuşmayı deneyebilirsiniz:
Fizyolojik:
“Son zamanlarda en çok hangimiz ‘yorgunluktan tükenmiş’ hissediyor?”
“Uyku, yemek, sağlık konusunda acil toparlamamız gereken ne var?”
Güvenlik:
“Bizi en çok hangi belirsizlik kaygılandırıyor (oturum, iş, kira, okul)?”
“Bu konuda bir sonraki küçük somut adım ne olabilir?”
Aidiyet:
“Bu ülkede kimlerle gerçekten bağlantı hissediyoruz?”
“Bu ay yeni bir insan/grup ile tanışmak için ne yapabiliriz?”
Saygı:
“Ailede herkesin görünmeyen emeğini bugün tek tek adlandırabilir miyiz?”
“Kendimle gurur duymama yardımcı olan küçük ama gerçek bir başarı neydi?”
Kendini gerçekleştirme & kendini aşma:
“Hayat şartları böyleyken bile, kendimiz için saklamak istediğimiz bir hayal var mı?”
“Bu göç hikâyesini ileride nasıl anlatmak isteriz?”
Bu soruların hiçbiri “hemen çözüm” vaat etmiyor. Ama Maslow’un modeli, hangi basamakta daha çok sıkıştığınızı görmenize ve enerjinizi oraya yönlendirmenize yardım eden bir pusula olabilir
Bilimsel Kaynaklar
Aşağıda, bu yazıyı oluştururken dayanılan temel bilimsel çalışmaları bulabilirsiniz:
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396.
Maslow, A. H. (1954). Motivation and Personality. New York: Harper & Row.
Wahba, M. A., & Bridwell, L. G. (1976). Maslow reconsidered: A review of research on the need hierarchy theory. Organizational Behavior and Human Performance, 15(2), 212-240
Tay, L., & Diener, E. (2011). Needs and subjective well-being around the world. Journal of Personality and Social Psychology, 101(2), 354-365
Kenrick, D. T., Griskevicius, V., Neuberg, S. L., & Schaller, M. (2010). Renovating the pyramid of needs: Contemporary extensions built upon ancient foundations. Perspectives on Psychological Science, 5(3), 292-314
Koltko-Rivera, M. E. (2006). Rediscovering the later version of Maslow’s hierarchy of needs: Self-transcendence and opportunities for theory, research, and unification. Review of General Psychology, 10(4), 302-317
Henwood, B. F., Derejko, K. S., Couture, J., & Padgett, D. K. (2015). Maslow and mental health recovery: A comparative study of homeless programs for adults with serious mental illness. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, 42(2), 220-228
Lonn, M. R., & Dantzler, J. (2017). A practical approach to counseling refugees: Applying Maslow’s hierarchy of needs. Journal of Counselor Practice, 8(2), 61–84.
Davison, C. M., Hawe, P., & Nettlefold, J. (2021). “I don't know if we'll ever live in harmony”: A mixed-methods study applying Maslow’s hierarchy of needs to adolescent female Syrian migrants. BMC Public Health, 21, 1800
Acker, S. (2024). The role of aesthetics in refugee shelter: Rethinking Maslow’s hierarchy of needs in forced migration contexts. Working paper.